Nieuws
In december vorig jaar, aan de vooravond van de COP24 in Katowice én van de eerste van vele gigantische klimaatmarsen, publiceerde BOS+ een opiniestuk en visietekst in de Knack en op deze website over de potentie van natuurlijke oplossingen (ihb bossen en grootschalige natuur) in de klimaatproblematiek. “Bossen worden ondergewaardeerd in de strijd tegen klimaatverandering’”, schreven we en brachten daarmee de discussie naar thema’s als landgebruik, bos- en natuuroppervlakte en ruimtelijke keuzes eerder dan uitstootcijfers en technologie. Daarmee begaven we ons onvermijdelijk op het domein van planologie en ruimtelijke ordening. Tijd voor deel I van het gesprek met een autoriteit op dat gebied in Vlaanderen: onze Vlaams bouwmeester Leo Van Broeck, ook mede-initiatiefnemer van het multidisciplinair ‘klimaatpanel’ samen met Belgian Youth For Climate en voormalig voorzitter van het IPCC Jean-Pascal van Ypersele.
BOS+: Studies tonen aan hoe groot de potentie van bos en grootschalige natuur is in de strijd tegen klimaatverandering. Is het tijd om die natuurlijke oplossingen de plaats te geven die ze verdienen?
Leo Van Broeck: Het klimaat is niet het grootste probleem, dat is de grote misvatting. De meeste inspanningen willen het klimaatprobleem oplossen, maar zonder natuurherstel zullen we niet verder geraken dan klimaatneutraal het ecosysteem vernietigen. Kijk maar naar Nederland. Daar zijn ze groene ruimte aan het opkopen om er zonnepanelen op te leggen. Hoe zot kan je zijn? De aarde heeft van nature een zelfregulerende huid, die hebben we al veel te veel bezet (dat is wat het klimaatprobleem veroorzaakt), en wat doet men… nog meer huid bezetten in naam van de energietransitie! Dat is totaal onverantwoord.
Ook wij maken ons daaraan schuldig. In België worden drijvende zonnepanelen intussen gesubsidieerd. Maar die eerste 30 meter onder het wateroppervlak, dat is een bos. Daar zit allemaal plantaardig leven in, en vissen hebben dat nodig hebben om te overleven. “Afdekken die handel, want er is iets met het klimaat.” Het is alsof we verwachten dat onze planeet prestaties levert als een atleet, maar we laten hem niet drinken of niet zweten. Dat kan toch niet? De atleet is aan het sterven.
Nee, klimaat is niet de grootste prioriteit. Te veel mensen gebruiken te veel ruimte wegens hun zinloos geloof in eeuwige economische groei. Dát zijn de grootste drivers van de ondergang van het ecosysteem. Klimaat is één van de tientallen gevolgen daarvan. Dan is een bijkomend argument dat de natuur helpt om het klimaat te redden, maar als we de natuur niet redden heeft die klimaatstrijd ook geen zin.
BOS+: Klimaatverandering als gevolg in plaats van oorzaak. U zegt eigenlijk dat onze focus helemaal verkeerd ligt?
Leo Van Broeck: Ja. Ons antropocentrisme, ons egoïsme, onze blindheid zijn zo groot dat we constant het verkeerde doen in een poging om iets goed te maken. We verkopen auto’s met een label van een beloofd verbruik dat niet klopt aan de pomp. We bouwen passiefhuizen maar niemand wordt gestraft voor de hoeveelheid energie die hij werkelijk verbruikt. Je kan de hele winter met je ramen open stoken en je huis vol elektrische radiatoren zetten, maar je huis nog passief noemen. Er zijn LEED- en BREEAM-certificaten voor ecologische gebouwen, maar de hoeveelheid landgebruik die zij veroorzaken – direct en indirect doordat ze slecht gelegen zijn – wordt nergens verdisconteerd.
California, de meest ‘ecologische’ staat van de VS, stikt in verschrikkelijke bosbranden. Ondanks haar avant garde klimaatbeleid is het er een planologisch stort; een amalgaan van hamburgertenten, supermarkten, suburbane verkavelingen en toeristische resorts. Jaja, ‘in a green way’, want Al Gore zorgt ervoor dat alles gebeurt met lage emissies. Ecocide zonder CO2-uitstoot. Klimaatneutrale natuurmoord. We zijn superintelligente dweilen aan het uitvinden terwijl de kraan massaal en bijkomend wordt opengedraaid. Het is compleet belachelijk.
BOS+: Als de huidige technologieën tekortschieten – of erger nog; ons steeds verder afleiden van de werkelijke problematiek – zou je denken dat ook andere strategieën worden verkend. Waarom durven we niet meer in te zetten op gevestigde, natuurlijke oplossingen? Ziet u daar het belang van in?
Leo Van Broeck: Je hebt zo van die wetenschappers die zeggen: “Het wordt tijd dat we toch eens iets uitvinden om op een CO2-neutrale manier CO2 af te vangen en te stockeren”. Antwoordt iemand: “Dat bestaat al, dat heet een boom!”
Mensen van de UN-top in Quito komen hier in het Vlaams parlement zeggen: “We zijn zo blij, we hebben eindelijk de technologie gevonden om onze economie te doen groeien in a green way.” Ik word bang van zo’n uitspraken. Technologie zal ons een beetje helpen maar volstaat niet. En dat is vandaag de totale blindheid; als de natuur geen plaats krijgt, zal technologie tekortschieten. Dan kan je alle soorten hoogstens artificieel genetisch in leven houden in bokalen. En dat is de soort natuur waar we naar op weg zijn. Een totaal artefact in een labo. Maar ik wil niet aan mijn kinderen gaan uitleggen dat ze naar Planckendaal of Pari Daiza moeten gaan om de natuur te zien.
Dus in welke mate natuurlijke oplossingen belangrijk zijn voor mij? Ze zijn eigenlijk mijn grootste driver. Omdat onze sector – de ruimtelijke ordening – de laatste verdediger is van de open ruimte. Tegelijkertijd zijn we ook de grootste verbruiker. Planologie kan beslissen ‘hier komt een reservaat’, maar ook een ambachtelijke zone, een vliegveld, een stad, een straat of een gebouw. We zijn de tanden waarmee de mensheid natuur op at, maar net daardoor ook de voorhoede van de transitie. Planologie is de machine waarmee de mensheid zowel het foute als het goede kan doen.
BOS+: Welke richting zullen we kiezen denkt u?
Leo Van Broeck: Onze aanslag op ruimte is greedy, is hebzucht tot en met. Men vraag wel eens Hoeveel mensen de aarde kan voeden”. Dat blijkt 15 miljard te zijn, maar dan moet alle open ruimte landbouw worden, dan is de natuur weg. De vraag moet anders gesteld worden. Want wat is “kunnen” voor de aarde? Net zoveel tot ze bijna kapot gaat? Het is alsof je je partner vraagt “Hoeveel keer mag ik op je schedel slaan voordat je doodvalt?” en vervolgens zeg je “Ik zie je graag dus ik sla één keer minder.” Dan doe je wat je partner maximaal kan verdragen.
Weet je hoeveel mensen de aarde kan verdragen als elke mens, elke plant- en elk diersoort een optimale ecosysteemruimte krijgt? Slechts drie miljard mensen, en dan nog op voorwaarde dat die drie miljard mensen hun CO2-uitstoot drastisch onder controle houden. Dus dat is het maximumaantal mensen als je wil dat de aarde een paradijs wordt. Als je wil dat alle jungles, alle tropische wouden, alle ecosystemen kunnen floreren. Dat er nieuwe soorten bijkomen, mutaties, survival of the fittest, … dat die levensmachine kan blijven bestaan. Drie miljard, give or take, misschien is het vier. Maar niet wat we nu aan het doen zijn.
Er is al 10.000 jaar geen enkel voorbeeld van een menselijke sedentaire nederzetting, die niet in een paar decennia en in een straal van een paar kilometer alle macrofauna heeft uitgeroeid. Wij zijn niet compatibel met grootschalige fauna, want zij hebben evenveel ruimte nodig als ons. Het gewicht van alle gewervelde dieren op aarde noemt men de ‘gewervelde biomassa’. Wilde dieren in de natuur maken daar nog 3% van uit, 65% ervan is onze veestapel, 32% de mensheid zelf. We hebben nog 8 jaar om de grote gewervelde dieren te redden.
Ben ik in paniek? Ja. Is het te laat? Ja. Kunnen we het nog rechttrekken? Nee. We hebben nog de keuze tussen slecht en rampzalig. Ik kan dat niet agressiever, helderder en scherper zeggen. Maar het loopt als water van een eend. Ik denk dat het enige dat nog kan helpen, is dat het snel heel grondig fout loopt. Dan gaan we wakker worden. De mensheid grijpt in wanneer er calamiteiten gebeuren.
BOS+: In hoeverre staat die staat van urgentie in contrast met de antwoorden vanuit onze nationale en internationale politiek?
Leo Van Broeck: Dramatisch. Omdat het contrast zelfs bij de overtuigden nog te groot is. Polen [COP24 in Katowice nvdr.] zat deels naast de kwestie, Parijs [COP21 en het Akkoord van Parijs nvdr.] zat deels naast de kwestie. Vliegen telt onvoldoende mee! De OPEC verwacht door het succes van de luchtvaart de komende vijf jaar de grootste stijging ooit in de omzet van aardolie. En die bijkomende uitstoot zal een groot stuk van de andere besparingen terug teniet doen..
De facto blijft de planetaire CO2-uitstoot nog steeds stijgen. Maar belangrijker nog; onze bosaantallen krimpen en economische groei wordt nog altijd niet bevraagd. Een deel van de teksten in Polen werd niet getekend door Vlaanderen, omdat het onze economische groei zou schaden. Maar misschien is dat wel onvermijdelijk! Zeker de groei in omzet van goederen moet naar beneden weg. We moeten naar een kwalitatieve groei, gecombineerd met een kwantitatieve steady state – op zijn minst – of zelfs een kwantitatieve degrowth.
Er zijn mensen die zeggen: “Al die doemdenkers. Het is nog nooit zo goed gegaan met ons als nu. Extreme armoede blijft dalen, onze gezondheid was nog nooit zo goed, de levensverwachting en het aantal democratieën in de wereld nog nooit zo hoog. Wat wil je nog meer?” Ja, het is nog nooit zo goed gegaan met ons omdat het nog nooit zo slecht is gegaan met onze natuur. Die hebben we net uitgeknepen ten voordele van onszelf.
Het is ontzettend urgent en het zit ontzettend diep. Zelfs in de 17 SDG’s van de VN zijn er 15 met maar één belanghebbende: de mens. Gezondheidszorg, gelijke kansen, onderwijs, voedselveiligheid, tewerkstelling, huisvesting, kwalitatieve steden, kwalitatieve landbouw, … En op het einde – bijna vergeten – ‘goede oceanen en goede natuur’.
BOS+: We dweilen met de kraan open en ontkennen onze eigen vernieling. Waarom trappen we toch steeds opnieuw in diezelfde val?
Leo Van Broeck: Ik ben ontzettend pessimistisch over de blindheid van de mens. In mooie woorden: cognitieve dissonantie. Het ‘niet zien’. In 1856 al schreef Eugene Huzard dat door ontbossing en de uitstoot van industriële verbrandingsgassen het hele planetaire systeem ontwricht zou worden. De eerste echte klimaatwaarschuwing volgde in 1896, toen de Zweedse scheikundige Svante Arrhenius beschreef hoe bepaalde gassen in onze uitstoot broeikaseffecten zouden veroorzaken die onze planeet doen opwarmen. Hij heeft er in 1903 de nobelprijs voor gekregen dus we kunnen niet zeggen dat we nog maar net weten dat er een klimaatprobleem is.
Maar achter die blindheid schuilt een filosofische oorzaak die ontzettend diep zit denk ik. Die teruggaat tot het moment waarop we materie haar eigen immateriële kracht ontzegden en besloten dat het allemaal dode bolletjes zijn. Atomaire knikkers die rond elkaar cirkelen. We hebben materie gedevalueerd tot een domme zak. Het lichaam is een biefstuk en de aarde is een klomp die moet opbrengen. Pas op het moment dat die materie gedichten begint te schrijven, kinderen krijgt en zegt “ik zie u graag” zeggen wij “dat kan geen materie meer zijn. Er moet iets bestaan als de geest.” Materie en geest, lichaam en ziel, aarde en hemel. Wij hebben de werkelijkheid gedevalueerd tot het ondermaatse en kwaliteit daarbuiten gelokaliseerd. Het waardevolle is elders en onzichtbaar. Het bestaan ervan is niet bewezen maar dáár gaat het om. En dít mag allemaal naar de verdoemenis. Onze misbruikmachine zit al in onze filosofie.
Maar we vergeten dat onze wetenschap de werkelijkheid nog altijd niet heeft verklaard. Zwaartekracht is onverklaard. We hebben er een naam aan gegeven. We kunnen het berekenen. We spelen biljart met satellietjes doorheen de zwaartekrachtvelden van het hele zonnestelstel. Maar waarom materie andere materie aantrekt? De wetenschap heeft geen enkele ultieme verklaring voor geen enkel fenomeen. Ook vandaag nog is de werkelijkheid zo onverklaarbaar, zo mysterieus, zo spiritueel als ze groot is. Ze is intelligent en kan intelligente levensvormen voortbrengen an sich. Zij is onze schepper. De aarde is onze schepper.
Wij vinden religie uit, wij vinden zielen uit, wij vinden vanalles uit. Maar als de ziel al bestaat zit ze in die werkelijkheid zelf. Ik zat in Grote Levensvragen bij Friedl Lesage. Ze vroeg me: “Bestaan er bovennatuurlijk krachten?” Dat is een absurde vraag. Als die bestaan, zijn ze per definitie niet bovennatuurlijk. Die dichotomie in ons hoofd, dat onderscheid tussen iets wat zou bestaan buiten die werkelijkheid en de inferieure werkelijkheid zelf, hebben we zelf gemaakt. Maar dat verstaat de helft van de wereld niet. En dat vind ik de hoofdoorzaak van die cognitieve dissonantie.
BOS+: Hoe kan je die blindheid, die cognitieve dissonantie doorbreken? Zelfs los van de vraag of die werkelijkheid – onze natuurlijke omgeving – zielloos is of niet, verschaft ze ons levensnoodzakelijke diensten. Gelooft u in het valoriseren van die ecosysteemdiensten – al dan niet in monetaire termen?
Leo van Broeck: Nee. Dat is weer puur antropocentrisme want dan denk je alleen: “Wat brengt het op voor ons?” En antropocentrisme is enkel te verantwoorden als het onze soort echt aanbelangt op lange termijn. Als het betekent dat wij willen dat onze kinderen op een betere aarde wonen dan wij. Maar zelfs een dier dat niets doet voor ons – een blinde vis in een grot op 3000 meter onder één of andere berg – heeft recht op bestaan. Ook als die niets uitsteekt of niets opbrengt.
Vanuit het idee “Wat brengt het op voor ons?” ga je de natuur opstoken. Dan geloof je in biomassa – nog zo’n onzin. Als we al onze auto’s op biobrandstof uit biomassa lieten rijden, zouden we met alle landbouw van Europa in de helft van onze huidige behoefte kunnen voorzien. Dan heeft niemand nog eten en hebben we nog altijd de helft brandstof te kort. Dé ecologische fietsstad Kopenhagen wil haar warmtenet laten draaien op biomassa. Hoe gaan ze dat doen? Alle Noorse bossen in de fik steken? Je zou het eens moeten chronometreren; een boom is weg in 30 minuten, en dan moet je een paar honderd jaar wachten vooraleer hij er terug staat. Dat klopt gewoonweg niet.
Hout als constructiemateriaal is een ander verhaal. Tegenover de CO2-verslindende productie van staal en cement is hout sowieso een interessant bouwmateriaal. En als we voldoende bossen hebben, vormt het één van de beste manieren om CO2 definitief te begraven in gebouwen. Maar energiewinning uit biomassa? Die CO2 steek je uiteindelijk terug in de atmosfeer. Dat is te gek is om los te lopen.
